Socjologiczne uwarunkowania przestępczości: Skrypt

Autorzy

Lech Milian

Streszczenie

Kryminologia, będąca przedmiotem działań praktycznych, stanowi wyodrębniony kierunek interdyscyplinarny, którego celem użytkowym jest rozpoznawanie społecznych uwarunkowań rozmaitych rodzajów przestępczości. Przestępczość jest formą naruszenia określonych prawnie lub też zwyczajowo norm współżycia społecznego ludzi egzystujących w określonym środowisku społecznym. Z wielorakiego zakresu rozmaitych rodzajów przestępczości dla treści niniejszego wykładu wybraliśmy te, które są w kodeksach ustawodawczych oznaczone jako czyny ludzi naruszające przepisy obowiązującego prawa karnego oraz cywilnego. Uzasadniając ten wybór powiemy, że nie sposób omówić wszystkie rodzaje naruszenia reguł życia społecznego, gdyż część z nich jest rozpoznawana i potępiana wyłącznie w tradycyjnie umownych, to znaczy obyczajowych, normach poprawnego zachowania się ludzi w danych środowiskach społecznych. W takich przypadkach owo potępienie przejawia się ludzi w formach rozmaitych izolacji od naruszających takie normy jednostek.

Kryminologia w obrazie merytorycznym tego pojęcia zajmuje się między innymi poznawaniem środowisk społecznych, w których występuje zauważalne jako fakt społeczny zjawisko przestępczości zagrożonej restrykcjami prawnymi lub taką przestępczością są zagrożone. Rozwijając to twierdzenie powiemy, że w każdym wyodrębniającym się środowisku społecznym pojawiają się czyny przestępcze. Jednak są również takie środowiska, które są wprost uznawane za kryminogenne, to znaczy, że w nich ma miejsce przestępczość o wyższym niż w innych nasileniu. Kryminogenność takich środowisk sprawia, że są one niejako wylęgarnią niektórych rodzajów przestępczości.

 Środowiska określone jako kryminogenne są pod szczególną obserwacją kryminologów, którzy poszukują przyczyn takiej obfitującej w przestępczość aktywności. Z takiego punktu widzenia w naszym obrazie definicyjnym kryminologia jest nauką, która ze swoich dociekań badawczych wyprowadza wnioski mające zjawisko przestępczości osłabiać, jeśli nie likwidować. Inaczej mówiąc, działania praktyczne kryminologów wyposażonych w wiedzę naukową polegają na kompetentnej, bo opartej o wiedzę naukową, analizie zjawisk przestępczych. Szczególnie dotyczy to tych środowisk społecznych, które są niejako skażone ujawnioną w nich przestępczością. Pojawia się zatem korespondujące z tym, co powiedzieliśmy, pytanie: przy pomocy jakiej konkretnie wiedzy można poszukiwać owego rodowodu przestępczości. W trakcie poszukiwań źródeł zjawisk przestępczych okazało się, że podłożem wielu zjawisk przestępczych są czynniki sprawcze nazywane socjologicznymi.

Do czynników sprawczych — a uznanych za socjologiczne, a sprzyjające przestępczości niezależnie od ich rodzajów — można zaliczyć uwarunkowania sprawcze, które mają swoje podłoże w niekorzystnych dla ludzi sytuacjach ekonomicznych. Sytuacje te powodują, że ludzie poddani wpływom niekorzystnych w ich przypadku uwarunkowań ekonomicznych, czują się jak gdyby wykluczeni z możliwości korzystania z zasobów materialnych dostępnych innym ludziom. W efekcie narasta u nich coś w rodzaju protestu. Na podłożu tego odczucia kształtuje się zwolna, a z czasem przybierając na sile, rodzaj przeciwdziałania niezgodnego z obowiązującym prawem. Uwieńczeniem tego przeciwdziałania jest przestępczy styl bycia. Tenże styl bycia przybiera u ludzi popełniających przestępstwa formę wzorca bytowo-kulturowego nazywanego także obyczajowym. Można powiedzieć, że swoista zaraźliwość takiego wzorca zachowania przestępczego jest wielka, jeśli w odczuciach osobistych ludzi wzorzec taki uznany został za uzasadniony zaistniałym w odniesieniu do nich ubóstwem.

W skrajnych przypadkach, o których jeszcze powiemy, popełnianie jakiegoś przestępstwa staje się dla wielu ludzi rodzajem recepty umożliwiającej znośne materialnie życie. Wielkie znaczenie ma tutaj, jeśli chodzi o środowiska, które nazwaliśmy kryminogennymi, proces przekazu nazywany naśladownictwem. Naśladownictwo szczególnie wtedy, gdy jest motywowane zaspokojeniem jakiejś atrakcyjnej potrzeby, w socjologii uznane zostało za znaczący w swoich efektach przekaz społeczny. Dodajmy w kontekście przekazu zwanego naśladownictwem, że przekaz ten może mieć miejsce także w przypadkach, gdy dana osoba ulegająca atrakcyjności takiego przekazu, dostrzega w zachowaniu przestępczym innej osoby pewne wyróżniające, a zarazem atrakcyjne, cechy jej zachowania. Nie muszą one być warunkowane wyłącznie niekorzystną sytuacją ekonomiczną. Wiele przestępstw jest popełnianych wyłącznie dlatego, że pokazują obserwującej przestępców osobie, że atrakcyjne posiadanie jakiegoś dobra może być uzyskane z pominięciem pracy, a wcześniej trudów nabycia odpowiednich kompetencji pracowniczych. Odwołujemy się ponownie do swoistości kulturowo-obyczajowej środowiska kryminogennego.

Jednak nie można opierać poszukiwań źródeł przestępczości, wyłącznie sprowadzając takie poszukiwania do uwarunkowań socjologicznych. Socjologia będąc nauką społeczną, ma naturalne powiązania z innymi naukami społecznymi. Do takich nauk społecznych spokrewnionych z socjologią zaliczają się: psychologia i co może zaskoczyć — także ekonomia oraz pedagogika.

Bibliografia

Albański Leszek, Wybrane zagadnienia z patologii społecznej, Kolegium Karkonoskie w Jeleniej Górze (Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa), Jelenia Góra 2010.

Dyoniziak Ryszard, Słaboń Andrzej, Patologia życia gospodarczego. Aspekty socjologiczne, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków 1997.

Gaca Andrzej, ‘Ndrangheta dzisiaj — „włoska spółka jawna” czy międzynarodowy koncern przestępczy?, „Toruńskie studia polsko-włoskie” 2014, http://dx.doi.org/10.12775/TSP-W.2014.006.

Gwarek Monika, Dewiacyjny sposób na życie, czyli o tym, dlaczego nieletni wstępują na drogę przestępstwa, Portal psychologiczny Psychologia.net.pl, 2017, http://www.psychologia.net.pl/artykul.php?level=510.

Hagel Grażyna, Patologie społeczne, Szczecińska Szkoła Wyższa Collegium Balticum, Szczecin 2013, https://zasobyip2.ore.edu.pl/pl/publications/download/5180.

Kępiński Antoni, Rytm życia, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2013.

Kochańska-Jachymiak Jolanta, Niedostosowanie społeczne a trudności wychowawcze.

Kuć Małgorzata, Kryminologia, Wydawnictwo C.H. Beck, wyd. III, 2015.

Migała Paweł, Wybrane elementy patologii społecznej w aspekcie ich uwarunkowań, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Gospodarki Regionalnej im. Aleide De Gosperi w Józefowie, Józefów 2011.

Olbrycht Paweł, Problematyka przestępczości zorganizowanej — jej socjologiczne źródła i społeczne uwarunkowania, „Zeszyty Naukowe Ruchu Studenckiego” 2016, nr 1, ISSN 2084-2279, https://rsawl.awl.edu.pl/images/Archiwum/2016/nr_1/Olbrycht.pdf.

Piotrowski Przemysław, Subkultury młodzieżowe. Aspekty psychospołeczne, Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 2007.

Pospiszyl Irena, Patologie społeczne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2014.

Raport o stanie narkomanii w Polsce 2019, Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii, Warszawa 2019, https://www.cinn.gov.pl/portal?id=1582300.

Siemaszko Andrzej, Kogo biją, komu kradną. Przestępstwa nie rejestrowane w Polsce i na świecie, Wydawnictwo Oficyna Naukowa na zlecenie Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości, Warszawa 2001.

Siemaszko Andrzej, Społeczna geneza przestępczości. Wokół teorii zróżnicowanych powiązań, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1979.

Szacka Barbara, Wprowadzenie do socjologii, Wydawnictwo Oficyna Naukowa, Warszawa 2008.

Urban Bronisław, Zachowanie młodzieży w interakcjach rówieśniczych, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, wyd. IV, Kraków 2004.

Urban Stanisław, Zachowania dewiacyjne młodzieży, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, wyd. IV, Kraków 2000.

Walczak-Duraj Danuta, Podstawy socjologii, Wydawnictwo Omega Praksis, Łódź 1998.

Wilk Leszek, Przestępczość gospodarcza — pojęcie, przyczyny, sprawcy, „Edukacja Prawnicza” 2012, nr 10, https://www.edukacjaprawnicza.pl/przestepczosc-gospodarcza-pojecie-przyczyny-sprawcy/.

okładka książki

Pobrania

Opublikowane

31 grudnia 2021

Szczegóły dotyczące monografii

ISBN-13 (15)

978-83-66270-06-0